Koken aan boord

Hoewel het frequenteren van de plaatselijke horeca een aangenaam onderdeel van de bootvakantie kan zijn, ontkom je er niet aan om bij een wat langer verblijf aan boord toch ook eens iets eetbaars toe te bereiden in de aanwezige boordkeuken. In een vergelijk met de keuken thuis is de ruimte alleen beperkt dus ontbreekt al snel de vaatwasser of keukenmachine. Het vraag enige aanpassing en improvisatie maar toch hoeft het uiteindelijke resultaat niet onder te doen voor hetgeen thuis op tafel komt.

De kookkist

In een open boot moet een mens ook eten. De klassieke manier om hier in een keuken te voorzien is alles in een kist onder te brengen die uitgeklapt in de kuip of op de wal gebruikt kan worden. Dit kun je zo mooi maken als je wil. Belangrijk is dat de vlam zoveel mogelijk uit de wind wordt gehouden anders wordt de pan niet heet. Een camping gasstelletje is het gemakkelijkst toe te passen hoewel een alcoholfornuis ook zou kunnen. In de beperkte ruimte van een open boot neemt de brandstof dan alleen weer extra ruimte in. Ook is de brandertemperatuur van spiritus lager dan bij gas. Bakken is daarmee wat lastiger en koken duurt langer. Alle materialen kunnen ook een plek vinden in de kist, afgesloten is het wel zo prettig dat het enigszins waterdicht is. Het gaat hier tenslotte om een toertocht in een lekke BM.  De klassieke manier om hier in een keuken te voorzien is alles in een kist onder te brengen die uitgeklapt in de kuip of op de wal gebruikt kan worden.

Het schuifkombuis

Op een klein kajuitbootje is het vaak woekeren met de ruimte. Zodra er zowel een natte cel als een keuken in moet worden aan beide zoveel concessies gedaan dat er van een werkbaar geheel weinig overblijft. Om de ruimte in de salon niet teveel te belasten wordt soms een schuifkombuis toegepast. Best handig, zodra je de wasbak en fornuis niet gebruikt is het weggeborgen onder een kuipbank. De gasaansluiting is wel wat lastiger. Voorschrift bij gas is een vaste leiding vanaf de gasbun buiten met eventueel een zo kort mogelijke slang naar het toestel. Bij een schuivend kombuis moet deze slang zo lang mogelijk zijn en kan daardoor wat makkelijker schavielen in weggeschoven toestand. Net als in alle andere gevallen dient de slang op datum te worden vervangen. Een alcoholfornuis is een andere mogelijkheid, het scheelt de heisa van een bun met doorvoeren naar binnen en buiten. De brandstof moet alleen wel op een veilige plaats opgeborgen worden. Minder veilig is koken op spiritus niet. Er staat geen druk op het systeem en de tankjes kunnen gemakkelijk worden bijgevuld.

Een slingervaste keuken

Op een zeegaand zeiljacht hoor je onder helling nog steeds de keuken te kunnen gebruiken. De klassieke indeling is een hoekopstelling direct naast de kajuitingang. Met een fornuis in de ene en de wasbak in de andere hoek is er meestal weinig ruimte op een werkblad. Wel kan de kok zich beter schrap zetten of iets vastgrijpen zodra de boot een schuiver maakt, dan bij een langsscheepse opstelling. Vaak is hier nog wel een salonbank die steun kan bieden. Jezelf vastbinden aan het fornuis is een manier om op de plaats te blijven alleen kun je dan niet wegspringen voor een pan kokend water die aan de haal gaat. Beter niet doen dus. Een fornuis met oven eronder kan in deze situatie halfcardanisch worden opgehangen zodat het onder helling recht hangt. Een oven is overigens een welkome aanvulling, het kan afgesloten worden zodat een schaal niet weg kan schuiven. Op het fornuis is met pannenklemmen alles zeevast te zetten.

De luxe van thuis

Op een motorjacht is meestal wat meer ruimte voorhanden. De keuze is of er in de salon wordt gekookt of een verdieping lager in de kajuit. Hoewel je daar wat weggestopt staat zie je die keuze het vaakst. Er staat dan geen rommel in zicht en met een patrijspoort is evengoed nog wel uitzicht naar buiten te creëren. Meestal is dit een langsscheepse opstelling. Op een motorjacht is een slingervaste werkplek van minder belang. In energie wordt ook ruimer voorzien, er is tenslotte een hoofdmotor die tijdens de vaart altijd wordt gebruikt. Overnacht je meestal in een haven dan is er natuurlijk walstroom maar een generatorset kan ook een plaats vinden in de technische ruimte van een motorkruiser. Elektrisch koken is zo ook een mogelijkheid. Uit kookliefhebberij valt de keuze hier niet op. Een kok wil een vlam zien. Die kun je regelen en uit is uit. Op een electriek fornuis wil de restwarmte van de plaat nog wel eens voor ongewenste doorgaareffecten zorgen. Inductiekookplaten vinden naast de klassiek electrische en keramische platen ook wel eens hun weg naar de kombuis van een boot. Ook hierbij valt er op het gebruik van een dergelijke plaat wel wat aan te merken. Niet iedere pan kan erop worden gebruikt en het apparaat gaat aan of uit. Dat maakt sudderen wat lastig. Het werkt wel snel en schoon, zo’n strakke glazen plaat. De keuze is of er in de salon wordt gekookt of een verdieping lager in de kajuit.

Koelen

Van de energievreters aan boord is een koeling de grootste afnemer. Niet zozeer omdat er veel stroom nodig is om de biefstuk koel te houden maar omdat het de hele dag aanstaat. Een magnetron lijkt misschien een belasting van het boordnet maar is dat veel minder, deze gebruik je tenslotte maar gedurende seconden of minuten. Vooral op zeilboten is de stroomcapaciteit beperkt en wil je niet te vaak de motor starten voor het bijladen van de accu’s. Het kan ook zonder koeling. De houdbare artikelen op de plank van de supermarkt zijn niet allemaal even onsmakelijk. Zo’n blikje spam willen we natuurlijk niet in het diner verwerken maar de achterham uit eenzelfde blikje doet het prima in een eenvoudig pastagerecht. Melk en room zijn ook buiten de koeling houd- en eetbaar. Alleen het bier kan een probleem zijn. Aan boord is de koelste plek op het vlak onder de vloer of anders in de puts overboord hangen. Verder kan de slager de aangekochte fourage vacuum verpakken

Een eenvoudige manier om te koelen is een gewone koelbox met vrieselementen van de havenmeester. Eenzelfde koelbox met een stekker heeft een Petier element in zich die ten koste van veel stroom een gering temperatuurverschil met de omgeving kan creëren. Zolang de motor loopt of er walstroom is werkt het wel. Op alleen een accu is een dergelijke goedkope box niet goed te hanteren, deze wordt dan te snel leeggetrokken. Beter is een compressorkoelkast. Dit kan als een gewone kast worden neergezet onder het aanrecht of als inbouwset geplaatst worden in een kast- of bergruimte die er al is. Ook zijn er koel-lades verkrijgbaar. De koude blijft hierin, net als bij een bovenlader, wat meer in de box dan wanneer je een deurtje opent. Het stroomverbruik van een compressorkoelkast is vele malen minder dan van een Peltierbox. Met name zodra er een koudeaccu wordt toegepast. Zolang er genoeg stroom voorhanden is wordt deze accu met koude opgeladen. Zodra de stekker uit de walstroom gaat of de motor stopt neemt de koudeaccu het zo goed mogelijk over. Een peltierbox kost enkele tientjes, een compressorkoelkast zo rond de 500,- euro. Een fors verschil.

Keukenmaterialen

Kies nu niet voor een afgeschreven setje messen en pannen van thuis. Pleziervaren is een vrijetijdsbesteding waarin het al ingrijpend genoeg is om deze tijd in een kombuis te besteden. Een bot mes of versleten snijplank geeft ergernis en extra werk. Twee mesjes zijn al genoeg. Een 20 of 25cm koksmes en een kleinere 10 of 12cm variant. Een volgesmeed mes waarbij het metaal uit een deel bestaat en waarbij het handvat naadloos is aangezet heeft de voorkeur. Als snijplank is kopsverlijmd beukenhout een goede keuze. Een grote dikke plank is ook meteen een portable extra aanrecht voor als de ruimte hierop beperkt is. Kops hout voorkomt dat je mes bot wordt. Het mes trekt wel een voor maar die sluit zich weer. Op langshout doe je vooral je best om de nerf door te snijden waarna in het ruwere oppervlak zich gemakkelijk etensresten kunnen gaan ophouden. Op kunststof is dat nog erger. In hout zit nog een natuurlijk bacteriedodende stof. In het polyethylene van een kunststof plank niet. Omdat een boordkeuken vaak lang stilstaat gaan de groeven die een mes hierin veroorzaakt al snel schimmelen. Een houten plank onderhoud je met olie. Zolang je dat goed bijhoud is de plank met water te reinigen.

Een goede pan is het derde wat er nodig is om een ingrediënt smakelijk te bereiden. Roesvrijstaal is om in te kopen een goede keuze. Het is wel een slechte geleider van warmte dus je hebt wat meer energie nodig om de boel op temperatuur te krijgen. Koper is daarin superieur maar dat vergt teveel onderhoud (poetsen) en is wat prijzig. Een lichtgewicht niet te duur RVS kookpannetje voldoet prima. Om in te bakken is dat echter weer een mindere keuze. RVS is vrij poreus waardoor het stevig aan kan bakken. Een teflonlaag kan maar die verdwijnen altijd weer en zijn voor het bakken van een biefstuk minder geschikt. Geanodiseerd aluminium is eigenlijk een aangewezen materiaal. Dit kun je geheel schoonmaken en hoeft niet enigszins vettig te worden opgeborgen zoals bij RVS. Roesten doet het niet wat van een gietijzeren pan niet gezegd kan worden. En de bakeigenschappen zijn onovertroffen. Je moet een ongecoate pan alleen wel eerst even leeg en droog voorverwarmen voor er iets ingaat. Daarna kun je met minder energie meer doen. Aluminium is een veel betere warmtegeleider dan gietijzer of RVS wat maakt dat de hele pan heet wordt en niet alleen de bodem. Geanodiseerd aluminium is daarbij harder dan een metalen spatel, deze kun je dan ook gewoon gebruiken zonder schade aan te richten. Bezoek eens de betere kookwinkel met het gebruik aan boord van deze materialen in het achterhoofd. Kies nu niet voor een afgeschreven setje messen en pannen van thuis. Pleziervaren is een vrijetijdsbesteding waarin het al ingrijpend genoeg is om deze tijd in een kombuis te besteden.